Warmtenetten: meekijken in de uitvoering

Serena: “Begin vorig jaar besloten we bij MMT dat we willen leren over warmtenetten en wat daar in de praktijk gebeurt. Dat kan maar op één manier: meekijken in de uitvoering. Thale houdt zich voornamelijk bezig met warmtenetten en komt vanuit zijn rol als regiemanager veel op projecten waar warmtenetten aangelegd worden. Bovendien heb ik hem leren kennen als iemand met een visie op hoe dingen sneller kunnen. Iemand met een vernieuwingsgerichte, praktische invalshoek, die ook weet wat er op strategisch niveau allemaal speelt. Daarom heb ik Thale gevraagd om aan te sluiten bij onze Leeraanpak Warmtenetten en ons mee te nemen naar projecten om daar leerpunten uit de praktijk op te halen.”

Twee projecten, twee technieken

De Leeraanpak Warmtenetten is georganiseerd rondom twee projecten die nu concreet spelen in bestaande bouw in Terheijden en Schiedam. In Terheijden wordt een midden/laag temperatuur warmtenet aangelegd en in Schiedam een hoog temperatuur net. Het aantal projecten is bewust klein gehouden, om eerst in klein comité te ervaren hoe de Leeraanpak het beste werkt. Bouwend Nederland, Techniek Nederland, het Expertise Centrum Warmte, energieleveranciers, aannemers en opleiders op alle niveaus zijn betrokken. Serena: “We zijn eerst in een Plankgasvrij-sessie met verschillende uitvoerders aan tafel gaan zitten om op te halen waar zij kansen zien in de praktijk. De volgende stap is bepalen welke leerpunten we op gaan pakken. Bijvoorbeeld vergunningsverstrekking, voorwaartse ketenintegratie (VKI) en het terugbrengen van het aantal schouwen in de woningen. Ook het onderwijs leert mee en onderzoekt hoe zij de kloof tussen onderwijs, onderzoek en praktijk kleiner maken.”

Vereenvoudigen vanaf de werkvloer

Thale legt uit: “De Leeraanpak past uitstekend bij mijn visie dat het zaak is om processen te vereenvoudigen en te optimaliseren. In principe is het aanleggen van een warmtenet technisch niet veel anders dan pakweg 70 jaar geleden: geul graven, leiding erin, geul dichtgooien. Maar de werkvoorbereiding, de afstemming, de vergunningen en de vele verschillende bestaande panden aansluiten, die maken het complex. Met MMT en alle betrokkenen in deze Leeraanpak hebben we de mogelijkheid om leerpunten of problemen te analyseren en te vereenvoudigen. En ja, het beste leer je door naar buiten te gaan.”

Versnellen met standaard procedures

Juist het vereenvoudigen is waar Thale en Serena kansen zien om te versnellen. “De aanleg van een warmtenet heeft veel impact; zo ligt de openbare ruimte wekenlang open. Daar moeten omgevingsvergunningen, verkeersmaatregelen en de bomenkapvergunningen voor worden aangevraagd. Dat proces is tamelijk ingewikkeld en per gemeente verschillend. Een eenvoudiger, gestandaardiseerde procedure zou al enorm helpen.”

Voorwaartse ketenintegratie

Thale is een groot voorstander van voorwaartse ketenintegratie (VKI), waarbij uitvoerende partijen deels de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever invullen. De opdrachtgever gaat dan meer toetsen en minder voorbereiden. “In VKI zie ik een mogelijkheid tot versnellen, omdat de resources veel efficiënter ingezet worden. Traditioneel maakt de opdrachtgever een ontwerp, die de aannemer daarna nog eens dunnetjes over doet. Dat is zonde van de tijd en het geld. Bij VKI betrek je de uitvoerende partij veel eerder bij het proces. Door te investeren aan de achterkant, wordt de uitvoering aan de voorkant slimmer, sneller en goedkoper.”

VKI betekent beter afstemmen

“Wat daarvoor nodig is, is luisteren en praten,” vervolgt Thale. “Vraag aan de mensen in de uitvoering wat zij van het Programma van Eisen (PvE) vinden, of ze denken dat het efficiënter kan. Maar VKI vraagt iets van álle stakeholders die iets te doen hebben in de uitvoering rondom warmtenetten. Iedereen kan profijt trekken uit samen onderzoeken en met elkaar afstemmen.”

Thale voegt daaraantoe: “Met VKI kan de realisatie van warmtenetten echt versnellen. Voor de uitvoering zijn veel verschillende disciplines nodig: kraanmachinisten, grondwerkers, leidingrichters, isoleerders, lassers, elektrotechnische monteurs, stratenmakers. Als je al die mensen efficiënter inzet, zullen de doorlooptijd en de kostprijs van een project dalen. Waardoor er, uiteindelijk, méér projecten gerealiseerd kunnen worden.”

Taak voor opdrachtgevers

Serena ziet hiervoor ook een taak weggelegd voor de opdrachtgevers. “Juist die opdrachtgevers kunnen een prikkel geven. Hoe gaan we dit met elkaar sneller doen en met minder overlast? En vooral: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we de lessen die we hier leren de volgende keer meenemen? Je wilt voorkomen dat je in de uitvoering ‘work arounds’ bedenkt om praktische problemen op te lossen, terwijl je de wortel van het probleem niet aanpakt. Wanneer opdrachtgevers niet één warmtenetproject oppakken, maar meteen een hele reeks, loont het voor de bouwers om te innoveren. Op projectbasis innoveren is niet interessant, dan moeten zij investeren – dat verdienen ze nooit meer terug. Gelukkig zijn er al veel opdrachtgevers die een hele reeks oppakken en convenanten afsluiten om de werkstromen te optimaliseren. Ik zie veel goede voorbeelden van vernieuwing, waar het succes vrijwel altijd over de as van samenwerken wordt geboekt.”

Grote opgave

Thale onderkent de urgentie. “Als we een versnelling willen realiseren met de mensen die we nu tot onze beschikking hebben, moeten we het werk echt anders gaan benaderen. Als we alleen al kijken naar de opgave van woningcorporaties, die hun woningen moeten verbeteren naar een energielabel C én moeten verduurzamen, dan komt er een hoop op ons af. Dan moeten we echt gaan samenwerken in de hele keten.”

Arbeid: vraag en aanbod

De Leeraanpak Warmtenetten erkent ook de arbeidsmarktproblematiek, die verder gaat dan alleen een tekort aan technici. Thale: “Er is een enorme concurrentieslag gaande om technici. De mensen die bij kunnen dragen aan het realiseren van een warmtenet en inpandige werkzaamheden voor de aansluiting, kunnen bijvoorbeeld ook in de woning- of utiliteitsbouw aan de slag. Daarbij komt dat ook gemeenten kampen met een tekort aan arbeidskrachten die ervaring met de materie hebben en het verlenen van de vergunningen niet altijd eenvoudig verloopt. Ook een vergunningsaanvraag voor realisatie van een kilometerslang warmtenet is (nog) niet tot in detail uitgewerkt en één op één te vertalen naar de realiteit. Vragen en onzekerheden vertragen het proces nog verder, ook omdat uitvoerende partijen tot op zekere hoogte afhankelijk zijn van de expertise en inzichten van de ambtenaren die hun project beoordelen.”

Serena duidt nog een ander dilemma: “Sommige uitvoerende partijen waren klaar voor een grote vraag naar warmtenetten. Maar die blijft vooralsnog uit en dus gaan die bedrijven weer afschalen. De mensen die zij voor warmtenetten hebben aangenomen, moeten ze op een andere manier inzetten of laten gaan. Dat anticiperen op een toekomstig probleem maakt het nog ingewikkelder, terwijl er in de realiteit iets anders gebeurt. Dit gaat MMT zeker inbrengen bij de verschillende tafels waar wij aanschuiven.”

Aanjagers en verbinders

Thale heeft veel waardering voor de rol van MMT in het aanjagen van samenwerking vanuit de Leeraanpak Warmtenetten. “De opgave waar we voor staan is gigantisch; daarin moeten we openstaan voor nieuwe ideeën en van elkaar leren. De centrale vraag is hoe je elkaar in de keten kan helpen om de transitie mogelijk te maken. Daarom is het zo goed dat MMT naast energieleveranciers, ook aannemers en opleiders aan tafel brengt. Vanuit Eneco zouden wij niet zo snel in contact komen met de opleiders die kijken of het aanbod wel aansluit bij de vraag. Eneco is natuurlijk een commercieel bedrijf, maar in de samenwerking met MMT vinden we een groter, gezamenlijk bereik. Ook in relatie tot de overheid, waarmee MMT in veel nauwer contact staat. MMT is een goede spreekbuis om alles wat wij uit de Leeraanpak halen ook naar Den Haag te brengen.”

Serena zegt daarover: “In de energietransitie zie je veel gesloten circuitjes. Er wordt heel veel over elkaar gepraat of er worden aannames gedaan of een belangenspel gespeeld. Wij proberen juist een veilige setting te creëren waarin verbinding ontstaat: luister naar elkaar, leer elkaar kennen en ga gericht problemen oplossen. Praktisch en bottom up die dichte werelden verbinden.”

De lat ligt hoog

Voor Thale is de Leeraanpak Warmtenetten geslaagd als er voor Eneco een vereenvoudiging van het PvE ontwikkeld wordt. “Als het ons dan ook nog lukt om die ervaring te delen met andere warmtepartijen en op te schalen, dan hebben we het echt goed gedaan.” Serena deelt die stip op de horizon en vult aan: “Ik hoop dat we het slimmer gaan doen, tot in de woning aan toe. Dat we met de Leeraanpak die grote ingewikkelde olifant die warmtenet heet in stukjes kunnen hakken en kunnen kiezen voor wat we prioriteit geven in waar we oplossingen zoeken. Voor waar we echt kunnen versnellen. Ik hoop dat een VKI-aanpak de standaard wordt en dat er gewerkt wordt volgens een uniforme werkwijze, die flexibel maatwerk, waar nodig, mogelijk maakt.”

Wil je meer weten over de Leeraanpak Warmtenetten? Neem dan gerust contact op met Serena!