Natuurvriendelijk isoleren: hoe de provincie Utrecht tot een oplossing kwam

In de te isoleren spouwmuren leven namelijk vaak vleermuizen, huismussen en gierzwaluwen die door het vullen van de muren met isolatiemateriaal worden verstoord – vaak met fatale gevolgen. En volgens de Wet natuurbescherming is het verstoren van (beschermde) diersoorten en het wegnemen van hun verblijfplaatsen verboden.

Om aan de wet te voldoen, moeten woningcorporaties, projectontwikkelaars en particulieren een lange en kostbare weg bewandelen voordat zij kunnen isoleren. Eerst moet er een ecologisch onderzoek gedaan worden naar de aanwezigheid van diersoorten in de spouwmuur, waarna er een ontheffing moet worden aangevraagd bij de provincie. Anderhalf jaar en zo’n €5,000 verder, mag er, na nog wat andere voorzorgsmaatregelen, begonnen worden met isoleren. Onze themahouder Ketensamenwerking Serena Scholte liep toevallig tegen de Wet natuurbescherming aan in gesprek met een bouwer. Ze vertelt hierover: “Bouwers begrijpen goed dat deze dieren belangrijk zijn voor de leefomgeving, maar de manier waarop daar nu rekening mee wordt gehouden, zorgt voor enorme vertraging die de klimaatdoelen tegenwerkt. Ik dacht: kan dat niet slimmer?”

Diersoorten beschermen

In haar zoektocht naar een oplossing, ontmoette Serena Wendy van Poppel, coördinator Biodiversiteit in Stad en Dorp bij de provincie Utrecht. Wendy werkt al een jaar of vier aan dit onderwerp – sinds dat ze de Wet natuurbescherming tegenkwam in een van haar projecten. Wendy: “Mijn reactie was toen: ‘wie weet hier nou van?’. Ik vond het in eerste instantie buitenproportioneel om ook van individuele mensen te vragen eraan te voldoen, maar ik leerde dat je in overtreding bent als je de wet niet volgt. Formeel gezien kun je een boete krijgen van €5.000 en het wordt gezien als een economisch delict, dus je kan er ook nog eens een strafblad aan overhouden. Niet alleen de klant, maar ook de isolerende partij. Het werkt dus best ver door. Een lastige kwestie.”

De provincie Utrecht ging op zoek naar een oplossing – en vond een bestaand alternatief: het ‘soortenmanagementplan’, oftewel het SMP. Hiermee kan een gemeente een overkoepelend ecologisch onderzoek doen en daarop een biodiversiteitsplan voor de gehele gemeente maken. Wendy: “Niet per se door per huis te kijken of er een vleermuis naar binnen vliegt, maar door de populaties, netwerken en de hotspots in de gemeente in kaart te brengen.” Vervolgens kan er één gebiedsgerichte ontheffing aangevraagd worden bij de provincie. Zo hoeft niet elke individuele woningeigenaar of corporatie een dergelijk ecologisch onderzoek te doen. Zo kan er veel tijd en geld bespaard worden omdat partijen die willen isoleren dan gebruik kunnen maken van de ontheffing van de gemeente.

Veilig isoleren

Sinds 2017 biedt de provincie Utrecht haar gemeenten de mogelijkheid voor een SMP. Wendy: “Toch liep het niet. Dat kwam onder andere door de lange doorlooptijd van twee jaar. Wat doe je dan in die tussenliggende periode? Het was gewoon heel ingewikkeld, ook omdat je het wettelijk goed moet kunnen onderbouwen als je ontheffingen wilt gaan verlenen. Iedereen vindt er wat van. Ecologen, juristen en de isolatiebranche – die veel en zo snel mogelijk wil isoleren.”

Daarop ontwikkelde de provincie Utrecht een andere methode, het ‘pre-SMP’. Hiermee krijgt een gemeente een tijdelijke ontheffing, onder de voorwaarde dat ze starten met het gemeentebrede ecologische onderzoek zodat er over twee jaar een SMP is. Een andere voorwaarde is dat woningeigenaren kiezen voor ‘natuurvriendelijk isoleren’. Dit houdt in dat de isolerende partij bepaalde voorzorgsmaatregelen neemt. Een voorbeeld is het ophangen van flapjes, die zorgen dat vleermuizen of andere dieren wel uit een spouwmuur kunnen vliegen, maar niet terug erin kunnen. Vier dagen na het bevestigen van dergelijke flapjes, kan er – rekening houdend met de seizoenen – veilig geïsoleerd worden. Een ander voorbeeld van natuurvriendelijk isoleren is het preventief compenseren van grotere kraamverblijfplaatsen.

Wendy: “We hebben het hier met veel ecologen en juristen over gehad, want het moet ecologisch én juridisch kloppen. Toen we een basis hadden, kwam het moment om de isolatiebranche te betrekken.”

Contact met de branche

Met knikkende knieën belde Wendy branchevereniging VENIN. Wendy: “Het is natuurlijk uiteindelijk een vervelend verhaal waarmee je aankomt.” Maar toen ze bestuurslid Rick Takkenkamp aan de telefoon kreeg, bleek het gesprek goed te lopen. De branche worstelde namelijk zelf ook al een tijd met de Wet natuurbescherming.

Rick: “Wij waren ons als isolatiebranche bewust dat we met zijn allen als collectief die wet niet altijd volgden. Maar om deze in te passen in onze huidige werkwijze was een brug te ver. De afgelopen 15 jaar was onze strategie de wet proberen aangepast te krijgen. Dat is vrij lastig, zeker als branchevereniging. Toen hebben we geprobeerd om samen met een ecoloog en een provincie tot een nieuwe methode te komen die we in ons proces zouden kunnen inbedden. We gingen aan de slag en iedereen was enthousiast, totdat de juristen in het spel kwamen. Toen werd het een juridisch loopgravenspel.” Rick zat met zijn handen in het haar. “We zagen geen mogelijkheden meer. Toen belde Wendy. Al snel zaten we redelijk op één lijn en hadden we een gezamenlijk doel: natuurvriendelijk isoleren.”

Blij met stappen

Wendy legt uit hoe ze als provincie echt hun best hebben gedaan om een werkbare oplossing te vinden die bevredigend is voor de ecologen, de juristen, maar ook voor de isolatiebranche – en met resultaat. Rick is erg blij met de stappen die er gezet worden. Toch zijn er volgens hem ook nog wel wat hobbels te gaan. “We zijn nog met certificerende instellingen aan het stoeien om het opgenomen te krijgen.Verder worden er nog wat metingen gedaan, ontwerpen gemaakt en technieken uitgewerkt die nodig zijn voor landelijke uitrol. Het pre-SMP is nu alleen nog in Utrecht van kracht, maar op het moment dat wij het gevoel hebben dat dit definitief de norm gaat worden, dan is het meer mensen informeren en trainen – en dan kunnen we los.”

Voorbeeldfunctie provincie Utrecht

Het uitrollen naar de andere provincies gaat volgens Wendy goed. Overijssel is voornemens in 2023 met het pre-SMP te gaan werken en er zijn meerdere provincies die er serieus mee aan de slag zijn. Wendy: “Als provincie Utrecht zijn we hierin de voorlopers geweest en dat was een lastig traject. Het is voor ons en de andere provincies heel fijn dat zij het wiel niet weer opnieuw moeten uitvinden.” Rick: “Het moet gewoon als een hele mooie oplossing bij hen op tafel komen voor een probleem dat ze zelf niet opgelost krijgen.”

Hij vervolgt: “We zijn nu ook bezig om draagvlak in de branche te krijgen. Wat mij betreft gaat het natuurvriendelijk isoleren straks branchebreed met een big bang in en heb je daarna geen keuze meer. Dat isolatiebedrijven zeggen: We doen het goed, dus natuurvriendelijk, of we doen het niet. We nemen momenteel hobbel na hobbel, maar ik heb er vertrouwen in dat het gaat lukken.”

Meer informatie? Neem contact op met Serena Scholte of kijk op de website over natuurvriendelijk isoleren.